Rose onder vuur

Net als in 'Codenaam Verity', vond Elizabeth Wein voor 'Rose onder vuur' inspiratie bij de vrouwelijke ATA-piloten (Air Transport Auxiliary) die tijdens de tweede wereldoorlog instonden voor het transport van vliegtuigen (bijvoorbeeld om hersteld te worden bij beschadiging na een luchtgevecht).
Rose is een jonge Amerikaanse vrijwilligster die in haar thuisland een luxeleventje leidt als dochter van de eigenaar van een vliegtuigbasis. Zij droomt ervan om daadwerkelijk mee te helpen in de strijd van de geallieerden tegen Duitsland. Ze kan zelfs haar ultieme droom waarmaken om ook te vliegen boven het bezette Europa. Dat avontuur loopt echter verkeerd af: ze wordt onderschept door Duitse vliegtuigen, gevangen genomen en naar het werkkamp Ravensbrück gestuurd. Uiteindelijk kan Rose ontsnappen, samen met de Poolse politiek gevangene Róża en de Russische gevechtspilote Irina. Hoewel ze maar gedurende een half jaar (vanaf half september 1944 tot half april 1945) wordt onderworpen aan het kampregime, takelt Rose in die relatief korte tijdspanne lichamelijk volledig af en volgt er daarna slechts moeizaam fysiek en psychisch herstel.
De roman heeft drie grote delen: (1) Southampton met Roses belevenissen als ATA-piloot in Zuid-Engeland, (2) Ravensbrück dat handelt over haar wedervaren als gevangene en (3) Neurenberg over de na-oorlogse periode met de processen tegen de nazimisdadigers. De hele tijd is Rose zelf aan het woord, maar het deel over Ravensbrück schrijft ze als flashback wanneer ze na haar ontsnapping in Parijs belandt, daar een poos in een hotel verblijft en er ook de bevrijding meemaakt. Opschrijven wat haar is overkomen, werkt helend en helpt haar om de verschrikkingen van de voorbije periode een plaats te geven.
Rose Justice is een fictief personage, maar heel wat feiten uit deze roman zijn reëel: het aandeel van de ATA-piloten die heel wat vrouwen onder hun rangen telden en die ongelooflijk veel vlieguren maakten; de medische experimenten in Ravensbrück op de krὁliki (de konijnen, letterlijk proefkonijnen) waarbij de slachtoffers afschuwelijke en blijvende verminkingen werden toegebracht, de vernederingen, de folterpraktijken en willekeurige slachtpartijen in de concentratiekampen, de erbarmelijke levensomstandigheden daar. Rose en haar barakgenoten zijn mentaal heel sterk en blijven ondanks alles solidair met elkaar. Rose houdt van poëzie en schrijft zelf ook gedichten. In Ravensbrück beschikt ze niet over schrijfmateriaal maar de teksten zitten verankerd in haar hoofd en wat ze componeert, helpt haar om vol te houden. Het zijn kleine daden van verzet. En zo worden ze ook ervaren door haar lotgenoten die Roses teksten ijverig vertalen, want zij is een van de weinige Engelstaligen in het kamp. Deze gedichten worden ook opgenomen in het boek en zijn volgens mij het minst geslaagde aspect van deze roman, al hebben de soms stroeve ritmes en gekunstelde zinsconstructies misschien vooral met de vertaling te maken. Poëzie laat zich nu eenmaal  moeilijk omzetten in een andere taal.
'Rose onder vuur' werd geschreven als een zelfstandige roman, maar sluit inhoudelijk aan bij 'Codenaam Verity', een eerdere roman van Elizabeth Wein met een ATA-pilote in de hoofdrol. Een aantal van de personages komen in beide verhalen terug: Rose Justice was het bruidsmeisje van Maddie, de ik-persoon van 'Codenaam Verity'. Maddie komt Rose nu opzoeken in Parijs na haar ontsnapping uit Ravensbrück. Ze zijn allebei dappere vrouwen, maar boven alles worden ze allebei, al is het op andere manier, geconfronteerd met de gruwelen en de zinloosheid van de oorlog. Ook de nazibewaakster Anna Engel die in 'Rose onder vuur' dienst doet in Ravensbrück is een bekend personage. Wie 'Codenaam Verity' heeft gelezen, weet dat zij moeite heeft met de sadistische nazipraktijken en op zijn minst kritisch staat tegenover hun verderfelijke ideologie.
Elizabeth Wein neemt de tijd om haar verhaal te ontwikkelen en vooral in het eerste deel zou wat meer vaart wenselijk zijn. Zodra Rose over Ravensbrück vertelt, word je als lezer bij de keel gegrepen en lees je ademloos door tot het einde, ook al weet je dat uiteindelijk alles ‘goed’ afloopt aangezien Rose schrijft vanuit een hotelkamer in Parijs.
Rose is geen schimmig personage uit een historische roman maar een levenslustige jonge vrouw die met haar verlangens, gevoelens en ambities niet zoveel verschilt van hedendaagse jongeren. Op deze manier wordt de gruwel van de concentratiekampen bijzonder tastbaar voor een modern publiek.