De reis van Sofie Grossman

Het drama met deTitanic in 1912 kent iedereen. Maar wie heeft ooit al over de scheepsramp met de Volturno gehoord? In de ochtend van 9 oktober 1913 brak tijdens een hevige storm brand uit op het schip Volturno, dat ruim 600 emigranten – ook landverhuizers genoemd – van Rotterdam naar New York bracht. Pas na twee dagen kon een deel van de passagiers gered worden.

Rond deze historische gebeurtenis weeft Elisabeth Mollema een fictief maar realistisch verhaal over migratie in de vroege 20ste eeuw, met drie minderjarige kinderen in de hoofdrol. Na de dood van haar moeder waagt de elfjarige joodse Sofie zich samen met haar neef en kleine zus vanuit een klein Russisch dorp aan een lange tocht naar Amerika, het beloofde land waar hun vader al geruime tijd woont en werkt. Hun reis per trein en per boot wordt in al haar facetten treffend en in een vlotte taal beschreven: de administratieve procedures, de spanning en het gevaar, de drukte, de armzalige omstandigheden en natuurlijk de brand op hun schip, maar ook hun verbazing en opwinding. Het is gelukkig niet allemaal kommer en kwel, want in Rotterdam ontmoeten ze aardige mensen die van onschatbare waarde zullen zijn. Hun traject is exemplarisch voor de reis die miljoenen emigranten/landverhuizers destijds hebben ondernomen – een episode die nog te weinig bekend is. Kinderen zullen door dit boek veel bijleren. Een kaart met hun reisroute, bijvoorbeeld in de schutbladen, zou wel handig zijn. 

Mollema's descriptieve benadering laat dan weer weinig ruimte voor emotionele diepgang bij de personages. Af en toe krijgen we een glimp van de gevoelens en gedachten van Sofie, maar ze onderdrukt die snel – ze heeft al haar energie en aandacht nodig voor de reis, zo zegt ze zelf. Gevoelige lezers zullen ongetwijfeld meeleven met Sofie en haar reisgezellen, temeer omdat ze leeftijdsgenoten zijn. 

Van de brandende Volturno zijn historische foto's bewaard. Die vinden we samen met enkele andere interessante beelden achter in het boek. Een gerechtvaardigde keuze; de foto's in de tekst opnemen zou het boek een heel andere teneur geven. De realistische illustraties van Martijn van der Linden doen trouwens sterk aan oude foto's denken. Via graduele contrasten, vervloeiingen en schakeringen brengt hij op voortreffelijke wijze verfijning en precisie in zijn zwart-witbeelden. Enkele zijn bijzonder geslaagd, zoals de bonte mensenmassa en de rijdende stoomtrein. (Het moet gezegd, één illustratie staat duidelijk niet op de juiste plaats.) 

Uiteindelijk bleek Amerika niet het land van melk en honing, zo leren we uit de de epiloog over hun wedervaren overzee. Dat had in wezen ook stof voor een boeiend tweede boek kunnen zijn. In elk geval is De reis van Sofie Grossman een relevant historisch boek met veel parallellen met het actuele migratievraagstuk.