Een andere wereld
De auteur vertelt in dit boek wat haar moeder als veertienjarig joods meisje overkwam tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lotte, zo heet ze, woont met haar ouders en broertje Theo in Amsterdam. Ze zijn joods maar niet praktiserend. Vader werkt als tekenaar/cartoonist bij de krant ‘De Telegraaf’. In het joods lyceum waar Lotte verplicht naartoe moet, zit ook Anne Frank. Aanleiding tot de arrestatie van het gezin is een cartoon over Hitler die haar vader voor de krant maakte. In april 1943 wordt het gezin getransporteerd naar Theresienstadt in Tsjecho-Slowakije. Het is een garnizoenstad voor 7000 soldaten, maar de gedeporteerden zullen er met meer dan 30 000 ‘opgestapeld’ worden. Toch is Theresienstadt geen vernietigingskamp. Het moet eerder dienen om het imago van de nazi’s voor de buitenwereld op te poetsen en zich voordoen als modelkamp, telkens als er ‘pottenkijkers’, zoals het Rode Kruis, op bezoek komen. Heel veel van de kampbewoners zijn kunstenaars. Hun gezinnen krijgen een iets betere woonst, d.w.z. één kamer in plaats van een slaapzaal. Vader wordt als tekenaar ingezet voor nazipublicaties en verfraaiingswerken. Moeder en de kinderen moeten in de keuken werken. Lotte leert in het kamp Hannelore kennen, een leeftijdsgenote uit Hamburg, die ook haar vriendin wordt. Het harde leven maakt zoals ook elders in de kampen gebeurde de kinderen vroeg volwassen. Ze zien transporten, ze zien dagelijks mensen die gestorven zijn aan ontbering, typhus en door executie. Lotte leert dat ziek zijn gevaarlijk is, want wie niet productief is, is nutteloos en wordt onverbiddelijk op transport gezet. Elke nieuwe lading gevangenen betekent automatisch transport van anderen naar de vernietigingskampen.
Op 23 juni 1944 komt het Deense Rode Kruis op bezoek. Ze hebben wel hun bezoek ruim vooraf aangekondigd, wat de nazi’s de tijd geeft om alles te fatsoeneren. De commandant moet door de kinderen ‘oom’ genoemd worden, de straten krijgen namen in plaats van nummers, en alhoewel er geen scholen zijn wordt er op een gebouw ‘jongensschool’ geschilderd. De vader van Lotte moet een muurschildering maken voor het zogenaamde kinderhospitaal. Hij kiest voor het sprookje van Rapunzel die gevangen wordt gehouden door de boze heks, als daad van enig verzet. Ze krijgen nieuwe kleren en een extra bad en zelfs twee stukjes vlees in de soep, er zijn muziekconcerten enz. Ieder heeft zijn rol te spelen in dit grote leugenspel. Wie iets verkeerd zou zeggen, wordt doodgeschoten. De delegatie tuint erin en schrijft in haar rapport: "leefomstandigheden zijn behoorlijk goed". Nadat ze vertrokken zijn, herneemt het grauwe leven zich. Lotte leert wat verlies betekent; haar vriendin Hannelore verdwijnt met een transport.
Als de oorlogskansen keren, vernietigen de nazi’s zoveel mogelijk documenten met o.a. persoonsgegevens en de asresten van overleden gevangenen. Kinderen onder de zestien jaar moeten hierbij helpen. In de winter 1944-'45 stijgt het aantal transporten. Er worden gevangenen van het ene kamp naar het andere gebracht. Ook gevangenen met besmettelijke ziekten komen aan in Thersienstadt als de Amerikanen en de Russen naderen. Op een dag vluchten alle nazi’s uit het kamp dat betekent bevrijding. Alhoewel, de ouders van Theo en Lotte moeten nog nablijven. Zij worden door de Russen ondervraagd om na te gaan of ze niet collaboreerden met de Duitsers. Terug in Nederland moeten ze zich ook onderwerpen aan een ondervraging door het leger want het is verdacht als een ganse familie intact uit de kampen komt.
Niettegenstaande het feit dat er al zoveel boeken over de Holocaust verschenen zijn, werpt dit boek toch weer een ander licht op hoe het mechanisme van systematische uitroeiing werkte. De schrijfster baseerde zich op de herinneringen van haar moeder en op de tekeningen die haar grootvader, Jo Spier, maakte. De geschiedkundige feiten worden zo exact mogelijk weergegeven. Alleen het laatste transport uit Nederland werd verlaat en dat komt nogal ongeloofwaardig over. Er is een portret van Lotte, getekend door een bevriend kunstenaar in Theresienstadt, en een uitgebreide bibliografie. Op de achterflap staat wel een flagrante vergissing: Lotte wordt er Anne genoemd.
Een waardevol boek.